ŞEMA TERAPİ
Şema Nedir?
İnsan dünyaya geldiğinde zihninde sabit bilgiler yoktur ancak insan bilgi edinme ve bilgi işlemleme kapasitesiyle dünyaya gelir. Böylelikle her an ve her deneyim sonucu yeni bir bilgi edinir ve bu bilgiler zihnimizde karmaşık ağlar şeklinde korunur. Biz de dünyayı bu bilgiler yoluyla algılar ve hareket ederiz.
İnsan zihninde bilgilerin organize edilmesinde şemalar görev alır. Şemalar herhangi bir şeye ilişkin geliştirdiğimiz ana kalıp yargıdır. Şemalar her şeye dair geliştirilebileceği için sayılarla belirlenemeyecek kadar çok olabilirler: anne şeması, baba şeması, süt şeması, kalem şeması, insan şeması, araba şeması, çekmece şeması, dostluk şeması vb. Geliştirilen bu şemalar, daha sonra karşılaştığımız durumları anlamada ve yorumlamamızda bize rehberlik eder. Temel zihinsel yapılarımız olan şemalar “kök inanç” ya da “çekirdek inanç” olarak da kabul edilebilir. Bütün davranışlarımızın, tutumlarımızın, inançlarımızın gerisinde 'çekirdek bir inanç' yatar.
Daha da önemlisi şemalarımız bilgileri işlememizde filtre görevi görürler yani dışarıdan aldığımız her bilgiyi mevcut şemalarımızın süzgecinden geçirerek anlarız, yorumlarız ve bu değerlendirme sonucu hareket ederiz. Yani şemalar, bize gelen bilgiyi değerlendirmeye soktuğumuz bir filtre, bir süzgeç olarak işlev görürler. Olayları, durumları sahip olduğumuz şemalara göre değerlendirir ve kararlarımızı şemalara göre veririz. Öyle ki hayatımızı biz değil, şemalarımız yönetiyor diyebiliriz.
Çocukken gelişen bu şemalar ve kök inançların asıl işlevi çevremize uyum sağlamamızı kolaylaştırmaktır. Kendimize, insanlara, dünyaya ve geleceğe dair kurallar şeklinde olan bu şemalar bizi belirsizlikten ve her durumda her şeyi yeni baştan öğrenme zahmetinden kurtarır. Fakat şamalar daima varlıklarını sürdürme savaşı verdiklerinden bazen aksi yönde de işleyebilir. Yani çocukken biz fark etmeden oluşan bu şemalar ortam, zaman, çevremizdeki insanlar değişse de değişmezler ve çocukken uyumumuzu sağlayan şemalar bir süre sonra bizim için uyum bozucu hale gelebilir ve birçok psikolojik probleme neden olabilirler. Bu inançlar daha çok bizi engelleyen, yerimizde saydıran, ilişkilerimizi bozan eşik altı kurallara dönüşürler. Yani şemalar zamanla katı, değişmez, koşulsuz kabul edilen değerlendirmeler haline gelirler. Bu özellikleri sayesinde şemalar gittikçe güçlenir, değiştirilmeleri daha da zor hale gelir.
Üstelik tüm bunlar eşik altı düzeyde, bilinçaltımızda yani biz fark etmeden gerçekleşir. Şemalarımız bize neyi görüp neyi görmeyeceğimizi, masada konuşulan diyalogta hangi sözü işitip işitmeyeceğimizi, bir durum karşısında nasıl davranacağımızı, bir sorunla ne şekilde baş edeceğimizi söyleyen gizli suflörlerimiz gibidir.
Şema Terapi Nedir? Terapi Süreci Nasıldır?
Şema terapi, kendimizle ve diğer insanlarla ilgili olarak geliştirdiğimiz bu uyum bozucu şemaların tespit edilmesi ve değiştirilmesini konu edinir. Jeffrey Young tarafından geliştirilmiştir.
Şema terapi değiştirilmesi zor, kişinin hayatına yayılmış, çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan, kronik yani uzun süreli, tekrarlayıcı psikolojik problemler için tasarlanmıştır. Çok çeşitli terapi tekniklerini birleştiren bütünleştirici bir teori ve tedavi yaklaşımıdır.
Şema Terapide Terapi Süreci
Şema terapinin temel amacı, danışanların mevcut problemlerinin kökeninde yatan şemalarını tespit etmek ve bunları değiştirerek temel ihtiyaçlarına (sevgi-bağlanma, hareket özgürlüğü, eğlenebilme, kendini ifade edebilme ve gerçekçi limitler oluşturma) sağlıklı yollarla ulaşmasına yardım etmektir. Şema terapi sürecinde iki temel aşama vardır:
1- Değerlendirme Ve Eğitim Aşaması: Bu aşamanın temel amacı, danışanın durumunu değerlendirme; danışanı, problemleri hakkında ve şema terapi hakkında eğitmektir. Bu aşamada danışanın hayatının merkezindeki şemalar tespit edilir, bu şemaların hayatındaki olumsuz etkileri ortaya konulur, danışanın şemaya ait duygularla temas etmesi sağlanır, işlev bozucu başa çıkma tepkileri ve modları tespit edilir. Problem listesi ve terapi hedefleri oluşturulur. Bununla birlikte problem durumunun şema terapi için uygunluğu değerlendirilir. Şema terapiye uygun olmayan durumlar için farklı yöntemler kullanılır ya da danışana uygun yardım için yönlendirmede bulunulur.
Şemalar, başa çıkma tepkileri ve modlar belirlenirken danışanın yaşam öyküsünden, imajinasyon çalışmalarından vb. yararlanılır. Bunun yanı sıra çeşitli ölçekler kullanılır.
2- Değişim Aşaması: Şema terapide değişim en temelde 4 temel alan üzerinden sağlanır: Bilişsel Alan, Yaşantısal Alan, Terapi İlişkisi Alanı ve Davranış Kalıpları Alanı.
Her alan için, kendine has yöntem ve teknikler kullanılır. Uygulama her alanı ayrı ayrı ele almak yerine, holistik/bütüncül bir anlayışla gerçekleştirilir.
Şema Terapinin diğer terapi yöntemlerinden farkı nedir?
Bilişsel-davranışçı terapiler çoğunlukla bireyin güncel problemi ve bunun çözümü üzerine odaklanır. Belirtilerin geçmiş yaşam deneyimleriyle olan bağlantısı üzerine çalışmaz. Bu terapi tekniği özellikle akut problemlerde (örneğin bir kayıp sonrası başlayan depresyon, kaygı bozuklukları vb.) oldukça etkili bir tedavi yöntemidir.
Psikanaliz ise bireyin sorunlarıyla ilgilenirken bilinçaltına odaklanır. Belirtilerin çocukluk döneminde yaşanan saplanmalar nedeniyle ortaya çıktığı varsayımını kabul eder. Oldukça köklü olan bu yöntem ise oldukça uzun (3-7 sene) sürebilir yani hem zaman hem ekonomik açıdan birey için maliyetli olabilir. Şema Terapi bu bağlamda daha uzun süreli ve takrarlayan problemlerin çözümüne yönelik görece daha kısa bir tedavi imkanı sağlar.